HISTORIA SEMINARIUM

O seminariach w formie współczesnej możemy mówić dopiero od II połowy XVI wieku. Do tego czasu przygotowanie do kapłaństwa odbywało się najczęściej w szkołach przykatedralnych lub u boku proboszczów. Kandydat zdobywał wiedzę i uczył się duszpasterstwa. Sobór Trydencki, na dwudziestej trzeciej sesji, 15 lipca 1563 r. uchwalił dekret o seminariach duchownych –

Cum adolescentium aetas: „…Ut singulae cathedrales metropolitanae atque his maiores ecclesiae, pro modo facultatum et dioecesis amplitudine, certum puerorum ipsius civitatis et dioecesis vel eius provinciae, si ibi non reperiantur numerum in collegio ad hoc prope ipsas ecclesias vel in alio loco convenienti ab episcopo eliqendo alere, ac religiose educare et ecclesiasticis disciplinis instituere teneantur…„.

Na mocy tego dekretu biskupi, metropolici stosownie do możliwości i obszaru diecezji – zobowiązani są założyć w swoim biskupstwie, jedno lub więcej Seminariów (w pobliżu Kościołów katedralnych lub innym miejscu obranym przez biskupa). Do Seminarium mogli być przyjmowani tylko ci, którzy skończyli przynajmniej dwanaście lat. Musieli umieć czytać i pisać a ich zdolności i wola musiały rokować iż chcą zostać kapłanami. Wkrótce po zakończeniu Soboru – Kościół zaczął wcielać jego postanowienia w życie. A jak było w diecezji płockiej ? Diecezja płocka, jako jedna z pierwszych w Polsce, wypełniła postanowienia soborowe dotyczące zakładania seminariów dla kandydatów do kapłaństwa. Dnia 9 września 1594 roku na posiedzeniu generalnym kapituły biskup Wojciech Baranowski erygował seminarium duchowne w Pułtusku. Jego prowadzenie Biskup powierzył jezuitom. Czas pobytu w seminarium miał trwać od 4 do 5 lat. Wykłady odbywały się codziennie przed i po południu. Seminarzyści byli zobowiązani do: codziennego uczestnictwa we mszy świętej, miesięcznej spowiedzi i Komunii św., noszenia stroju duchownego, uczestniczenia w nabożeństwach niedzielnych i świątecznych w kolegiacie. Od chwili powstania seminarium Biskup snuł plany o przeniesieniu go do Płocka lub erygowaniu w stolicy diecezji nowego seminarium. Myśl tę zrealizował dopiero sufragan chełmiński biskup Seweryn Szczuka.

Zaakceptował ją biskup płocki Ludwik Bartłomiej Załuski (1699- 1722) i kapituła. Dla utrzymania kleryków bp Załuski przeznaczył dochody z dwu wsi: Ościsłowa i Kuniewka, zaś prowadzenie seminarium zostało powierzone misjonarzom św. Wincentego a Paulo. Gdy spisano umowę z misjonarzami i wszystko było już uzgodnione dnia 6 maja 1710 roku, bp Ludwik Bartłomiej Załuski wydał akt erekcyjny. „Ku wiecznej rzeczy pamięci ogłaszamy wszystkim i każdemu, kogo to dotyczy, z osbna, że, gdy JW. Seweryn Szczuka, z Bożej i Stol. Ap. Łaski biskup joppeński, sufr. i arch. chełmiński, pragnąc pomnożyć cześć Bożą przez wychowywanie duchowieństwa w tej naszej diecezji płockiej, sumę trzydzieści tysięcy tyfnów złożył dla sprowadzenia i utrzymywania w tej diecezji kapłanów ze zgromadzenia misjonarzy, aby zgodnie z regułą swoją misje prowadzili i seminarium utrzymywali […] – my nie mając nic bardziej na sercu, jak uprawianie winnicy Pańskiej, pieczy naszej powierzonej […] za radą i zgodą czcigodnych braci naszych prałatów i kanoników kościoła katedralnego […] zgodnie z dekretami koncylium trydenckiego, seminarium duchowne przy naszym kościele katedralnym postanowiliśmy erygować.”

Najcięższe czasy dla Kościoła polskiego (również dla seminariów), nastały po upadku powstania styczniowego. W Płocku na mocy ukazu carskiego z dnia 8 listopada 1864 roku został skasowany klasztor i majątek seminaryjny, zabrano fundusze szkoły uważając ją za instytucję klasztorną a misjonarzy wywieziono.

Widząc opłakany stan seminarium pułtuskiego, biskup płocki Wincenty Popiel podjął decyzję połączenia tych dwu instytucji naukowych. Początkowo przeniósł z Pułtuska tylko kursy teologiczne, a w rok potem tj. w 1865 roku filozoficzne. Dnia 30 czerwca 1865 roku odbyła się ostatnia – w dziejach seminarium pułtuskiego – sesja księży profesorów. Odtąd w diecezji było tylko jedno seminarium z siedzibą w Płocku. Mieściło się w gmachu pobenedyktyńskim przy katedrze i było prowadzone przez księży diecezjalnych.

W 1867 roku rosyjskie władze zaborcze zabrały na swoje cele dawną siedzibę benedyktynów i nakazały przeniesienie seminarium do znajdującego się na końcu miasta klasztoru poreformackiego. Przez wiele lat starano się o polepszenie warunków lokalowych uczelni. Dopiero w latach 1876 – 1883 sufragan płocki Aleksander Kazimierz Gintowt – Dziewałtowski uzyskał pewne fundusze (ok. 75 tys. rubli) na przebudowę gmachów seminaryjnych. Wówczas władze szkoły powiększyły budynek poklasztorny umieszczając w nim także kaplicę, bibliotekę, pokoje mieszkalne i sale wykładowe dla kleryków. Przez ten czas liczba alumnów była niewielka i dochodziła do 50 osób.

Starano się podnieść poziom duchowy, moralny i intelektualny kandydatów do kapłaństwa. W 1895 r. ówczesny biskup Michał Nowodworski (1889 – 1896) przedłużył czas nauki w seminarium do sześciu lat (dwa pierwsze lata miały służyć dokończeniu nauki gimnazjalnej). To właśnie za pasterzowania biskupa Nowodworskiego seminarium płockie osiągnęło wysoki poziom naukowy.

Po nim rządcą diecezji został biskup Antoni Julian Nowowiejski (1908 – 1941). Za jego czasów kompleks zabudowań seminaryjnych powiększył się o: budynek mieszkalny dla księży profesorów, gmach Biblioteki i Archiwum Diecezjalnego, rozbudowano także skrzydło gmachu głównego a dla wychowanków wybudowano salę gimnastyczną. W 1916 roku powstał budynek dla Niższego Seminarium Duchownego. Aby zapewnić wakacyjny wypoczynek profesorom i alumnom – biskup Nowowiejski wybudował w 1929 roku w Brwilnie nad Wisłą dom letniskowy, który na cześć fundatora nazwano „Antoniówką”.

W 1910 roku, gdy seminarium płockie obchodziło dwusetną rocznicę swego istnienia, papież Pius X – 25 kwietnia dekretem nadał przywilej nadawania Seminarium stopnia naukowego bakałarza teologii. W 1924 roku przedłużono studia teologiczne do lat sześciu (2 lata filozofii i 4 teologii), zaś 25 września 1925 roku Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej przyznała seminarium płockiemu status wyższej uczelni. Ten piękny czas rozkwitu i rozwoju instytucji przerwała druga wojna światowa.

W chwili wybuchu wojny łącznie z kandydatami na I rok, w seminarium było 89 alumnów. Pewne straty materialne uczelnia poniosła już 6 września, gdy na gmachy runął polski samolot omyłkowo strącony przez polską artylerię przeciwlotniczą. Dnia 9 grudnia 1939 roku wszystkie gmachy seminaryjne zostały zarekwirowane przez Niemców na cele wojskowe. Profesorom i alumnom nakazano bezwzględna eksmisję. Zagrabiono cały majątek będący własnością seminarium ale również prywatne mienie księży i kleryków. W gmachach usuwano i niszczono wszystko co przypominało duchowy charakter tego miejsca krzyże, obrazy, statuy, pomniki, tablice pamiątkowe. Zrujnowano wnętrza uczelni. Zniszczono kaplicę seminaryjną – ustawiono w niej kominek, ozdobiono swastykami i rozwinięto sztandar SS. W sali zwanej Salą Biskupów Płockich zniszczono większość portretów. W seminaryjnej sali teatralnej esesmani urządzili kantynę żołnierską. Wartość zniszczeń i strat materialnych obliczono na przeszło milion złotych. Alumni rozjechali się do swoich domów. Wielki cios spotkał diecezję płocką 28 lutego 1940 roku. Esesmani niemieccy aresztowali arcybiskupa Antoniego Juliana Nowowiejskiego i biskupa Leona Wetmańskiego oraz wywieźli ich z Płocka do Słupna.

Największą i nieocenioną stratą dla seminarium, dla diecezji płockiej i w ogóle dla nauki było zniszczenie Biblioteki Seminaryjnej. Jej zbiory liczyły około 50 tys. tomów z różnych dziedzin wiedzy z przewagą dzieł filozoficzno – teologicznych. Biblioteka posiadała ok. 500 cennych inkunabułów, przeszło 1000 starodruków z XVI wieku i wiele innych dzieł, które stawiały ją na równi z wieloma liczącymi się bibliotekami w Polsce i Europie. Razem z Biblioteką przepadło mieszczące się w tym samym gmachu bogate Archiwum Diecezjalne. Okupanci spalili i zniszczyli dużą ilość książek. W marcu 1941r. zbiory płockiej Biblioteki wywieziono do Królewca. Większość dzieł przepadła bezpowrotnie i do dziś nie wiadomo gdzie się znajduje.

Bolesnym ciosem zadanym Seminarium były straty personalne. Podczas wojny zostało aresztowanych i śmierć poniosło 10 księży profesorów, wśród nich arcybiskup A. J. Nowowiejski i biskup L. Wetmański.

Po ustaniu działań wojennych, z polecenia administratora apostolskiego ks. prałata Stanisława Figielskiego, księża: Wacław Jezusek i Czesław Pacuszka, jako pierwsi wrócili do Płocka i zaczęli organizować życie w opuszczonych przez żołnierzy SS gmachach seminaryjnych. Rozpoczęto prace porządkowe i zainaugurowano zajęcia naukowe. W maju 1946 r. seminarium powitało nowego biskupa płockiego Tadeusza Zakrzewskiego (1946 – 1961).

Wiemy, że po zakończeniu wojny zmienił się w Polsce ustrój polityczny. Miało to swój wpływ na życie Seminarium płockiego. Uczelni zabrano kleryckie letnisko – „Antoniówkę”, a studentów powoływano do odbywania służby wojskowej. Od 1946 r. przez prawie 25 lat w części gmachów seminarium mieściła się szkoła podstawowa, w innej zaś biura, magazyny i baza samochodowa.

W 1960 roku Seminarium Duchowne w Płocku obchodziło 250 – lecie swego istnienia. Z racji jubileuszu życzenia dla płockiego seminarium przesłał Ojciec Święty, papież Jan XXIII (1958 – 1963). Podczas przygotowań do uroczystości przeprowadzono niezbędne remonty pomieszczeń i gmachów uczelni np. odnowiono kaplicę klerycką. W 1961 roku w programie nauczania zostają wprowadzone nowe przedmioty. Są to: religioznawstwo, psychologia wychowawcza, katechetyka i medycyna pastoralna.

Płockie Seminarium włączyło się w życie Kościoła powszechnego w okresie Soboru watykańskiego II. Klerycy udali się choćby na czuwanie soborowe na Jasną Górę. Zaś w 1964 r. cała wspólnota wraz z księżmi profesorami uczciła uroczystymi obchodami 400 – lecie istnienia Seminariów w Kościele Powszechnym.

Dawny ład szkoły przywróciły dopiero lata osiemdziesiąte, w których dokonały się przemiany społeczno – polityczne w Polsce. Zagospodarowano odzyskane tereny seminaryjne. W 1991 r. podczas dziewięciodniowej pielgrzymki do Polski Jan Paweł II przybył również do Płocka i zatrzymał się przed pomnikiem abpa A. J. Nowowiejskiego przed gmachem Seminarium Duchownego.

łockie Seminarium włączyło się w życie Kościoła powszechnego w okresie Soboru watykańskiego II. Klerycy udali się choćby na czuwanie soborowe na Jasną Górę. Zaś w 1964 r. cała wspólnota wraz z księżmi profesorami uczciła uroczystymi obchodami 400 – lecie istnienia Seminariów w Kościele Powszechnym.

Dawny ład szkoły przywróciły dopiero lata osiemdziesiąte, w których dokonały się przemiany społeczno – polityczne w Polsce. Zagospodarowano odzyskane tereny seminaryjne. W 1991 r. podczas dziewięciodniowej pielgrzymki do Polski Jan Paweł II przybył również do Płocka i zatrzymał się przed pomnikiem abpa A. J. Nowowiejskiego przed gmachem Seminarium Duchownego.

W latach 1986 – 1992, gdy rektorem uczelni był bp Andrzej Suski, budynki płockiego seminarium poddano gruntownej restauracji i modernizacji. W 1998 roku Niższe Seminarium Duchowne zyskało nową siedzibę i zostało przeniesione do Sikorza k. Płocka.

Po pomyślnym zakończeniu procesu beatyfikacyjnego na szczeblu krajowym, a następnie w Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych, papież Jan Paweł II podpisał 26 marca 1999 r. dekret zatwierdzający męczeństwo Sług Bożych abpa A. J. Nowowiejskiego i bpa L. Wetmańskiego. Uroczystej beatyfikacji dokonał 13 czerwca 1999 r. w Warszawie.

W roku 2000 gdy cały Kościół powszechny obchodził Jubileusz istnienia Chrześcijaństwa – cała wspólnota seminaryjna, wraz z kadrą księży profesorów, odbyła kilka pielgrzymek jubileuszowych do sanktuariów diecezji płockiej.

W październiku 2000 roku weszła w życie umowa zawarta między Wyższym Seminarium Duchownym w Płocku a Uniwersytetem Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Na jej mocy klerycy płockiej uczelni stali się pełnoprawnymi studentami Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.